Genootschap Leeuwen van het Centraal Station

In een particuliere tuin in Valkeveen (gemeente Naarden) staat een leeuwenbeeld dat er precies zo uitziet als de zes leeuwenbeelden die ooit op het spoorviaduct over de Korte Prinsengracht (“de brug tegenover de Eenhoornsluis”) hebben gestaan. Deze zes waren iets kleiner dan de zestien beelden die op de Westertoegang en de Oostertoegang hebben gestaan. We waren er enige tijd van overtuigd dat dit één van de vermiste beelden moest zijn. Maar dat bleek niet houdbaar. Omdat de leeuw vermoedelijk al sinds 1875 in Valkeveen staat, kan het niet een van de nog vermiste exemplaren zijn, want die kwamen pas in de jaren 20 beschikbaar. Bovendien is het slechts 93 cm hoog, terwijl de Amsterdamse spoorleeuwen 135 cm hoog waren (volgens het bouwbestek). Dit moet dus wel een kopie zijn.

We werden over dit beeld getipt door Rino Schreuder. Dat leidde tot een onderzoek ter plekke in 2011. Afgezien van de grootte is het beeld precies hetzelfde als die van de Korte Prinsengracht. U kunt dit zien op de foto’s hieronder en op de fotopagina.

Op de foto’s hierboven staat de leeuw in Valkeveen. Hieronder staan foto’s van de leeuwen genomen rond het jaar 1900, toen ze nog op hun originele plaats stonden bij de Korte Prinsengracht. De langs de rechterflank naar boven gekrulde staart is op de middelste foto goed te zien. De kop op de linkerfoto laat zich goed vergelijken met de kop van de Valkeveense leeuw.

Desondanks zijn sommigen nog niet overtuigd. Het verhaal gaat namelijk dat de leeuw in Valkeveen een veel ouder beeld is. Ongeveer 400 jaar oud. Deze oude leeuw zou nu nog steeds op de Leeuwenberg (ook wel de Venusberg genoemd) staan. Dat is een heuvel die nu deel uitmaakt van een particuliere tuin, maar vroeger onderdeel was van het uitgestrekte landgoed Graeffenveld. De toenmalige bewoner, de Amsterdamse burgemeester Andries de Graaff (1611-1678) verfraaide deze heuvel door er een 20 meter hoge zuil op te zetten. Daar bovenop liet hij een leeuwenbeeld plaatsen. Het beest hield een schild vast dat het wapen van deze burgemeester liet zien (2 zwanen en 2 spaden). Volgens het verhaal zou de leeuw vóór 1900 tijdens een heftige storm met zuil en al naar beneden zijn gestort. De zuil lag in gruzelementen, de leeuw zou de val ongeschonden hebben doorstaan. Sindsdien zou de leeuw gewoon met zijn poten op de grond hebben gestaan, zij het nog wel op diezelfde Leeuwenberg. Het zou dus het originele zeventiende-eeuwse beeld zijn.

Toch is het waarschijnlijker dat de eeuwenoude leeuw door de val van zijn 20 meter hoge zuil zodanig beschadigd was, dat het net als de zuil niet meer hersteld kon worden. Men heeft toen moeten omkijken naar een alternatief. En dat is de leeuw geworden die als twee druppels water lijkt op de Korte Prinsengrachtleeuwen. Dat wordt ondersteund door een krantenbericht uit 1882 (met dank aan Lida Goede van Buitenbeeldinbeeld). Daarin wordt vermeld dat het monument op de Leeuwenberg in 1875 werd hernieuwd nadat het eerder was getroffen door blikseminslag. Het woord “hernieuwd” in plaats van “gerestaureerd” of “hersteld” wijst erop dat het oude gedenkteken was verwoest en nu werd herbouwd. Dat blijkt ook uit vergelijking van beeldmateriaal van vóór en na 1875. Daarop is te zien dat niet alleen de 20 meter hoge zuil er anders uitziet dan daarvoor maar dat dit ook geldt voor de leeuw.

Op bovenstaande afbeeldingen is goed te zien dat het oude leeuwenbeeld rechtvooruit keek en dat hij het wapenschild eveneens rechtvooruit toont. De vernieuwde leeuw lijkt de kop een kwartslag naar rechts te houden en het wapenschild wat naar links. Het is duidelijk een ander beeld. En het lijkt sterk op een Korte Prinsengrachtleeuw. Misschien dat de lof die beeldhouwer Henri Geelen oogstte met zijn succesvolle creatie van de de zes leeuwen, die hij in 1872 maakte in opdracht van de Staatsspoorwegen in Amsterdam, hem inspireerde tot de verkoop van kopieën daarvan. Hoe dan ook, het ziet er naar uit dat de heer Mijnssen, de toenmalige eigenaar van de Leeuwenberg in Valkeveen, een beeld heeft gekocht dat gemaakt is door beeldhouwer Geelen en dat een kleinere kopie was van een CS-leeuw. Technisch gesproken geen probleem. Beeldhouwers konden met een punteerapaaraat een kopie maken van een bestaand beeld, ook een groter of kleiner beeld. Mijnssen zal opdracht hebben gegeven om het wapenschild te voorzien van het wapen van de zeventiende-eeuwse burgemeester Andries de Graeff, om daarmee zoveel mogelijk recht te doen aan de oude situatie van voor de blikseminslag.

Het beeld in Valkeveen staat anno nu gewoon op de grond. Wanneer de in 1875 vernieuwde zuil is afgebroken, is onbekend. Dat moet ergens in de eerste helft van de vorige eeuw zijn gebeurd. Er zijn oude ansichtkaarten te vinden waarop te zien is dat de leeuw nog op de zuil staat. De laatste dateert van 1935. In 1928 wordt in de Gooi- en Eemlander nog een wandeling beschreven waaruit blijkt dat de zuil met leeuw er toen nog stond. En in 1934 is er nog een krantenbericht waarin de “naald van de Leeuwenberg” wordt genoemd. Daarna zijn er geen vermeldingen meer en ook geen beeldmateriaal. Mogelijk werd de zuil kort daarna bouwvallig verklaard en besloot men tot afbraak. Het beeld is zeer gaaf en niet beschadigd. Het is vast en zeker netjes en gecontroleerd op de grond gezet.

Al met al is het aannemelijker dat dit een in opdracht gemaakte kopie is van de Korte Prinsengrachtleeuwen dan dat dit beeld een echte CS-leeuw is.